در این مقاله درباره طرحواره محرومیت هیجانی
طرحواره محرومیت هیجانی چیست؟
محرومیت هیجانی یکی از طرحواره‌های اصلی و رایج است. افراد بسیاری این طرحواره را دارند اما از آن‌جایی که علائم آن کم است تشخیص طرحواره محرومیت هیجانی کار آسانی نیست. افرادی که تله زندگی محرومیت هیجانی در آن‌ها فعال است همواره احساس مبهمی را تجربه می‌کنند. حتی وقتی همه‌چیز در دنیای بیرونی به‌خوبی پیش می‌رود آن‌ها احساس می‌کنند با کمبودهایی مواجه هستند و چیزی را از دست داده‌اند. این احساس مبهم شبیه به احساس خلا و پوچی است اما شدیدتر و عمیق‌تر.
طرحواره محرومیت هیجانی (به انگلیسی: Emotional Deprivation Schema) باعث می‌شود فرد احساس کند دوست داشتنی نیست، کسی را ندارد که از او مراقبت و حمایت کند و وجودش اهمیت خاصی ندارد. این افراد در ابراز احساسات و بیان نیازهای خود با مشکل روبرو هستند.
افرادی که طرحواره محرومیت هیجانی در آن‌ها فعال است سعی می‌کنند نیازها و ناکامی‌های خود را نشان ندهند زیرا نمایش آن‌ها احساس ضعف و آسیب‌پذیری بیشتری به آن‌ها می‌دهد.
ویژگی‌های طرحواره محرومیت هیجانی چیست؟
احساس تنهایی، ناراحتی و افسردگی از ویژگی‌های اصلی این طرحواره است. البته این احساسات همواره با ابهام همراه هستند و فرد نمی‌داند چرا آن‌ها را تجربه می‌کند. طرحواره فعال محرومیت هیجانی، احساس بی‌نیازی از دیگران و درک شدن توسط آن‌ها را به وجود می‌آورد و فرد را از ابراز احساسات و عواطف نسبت به دیگران ناتوان می‌کند. فراموش نکنید که تله زندگی محرومیت هیجانی با طرحواره بازداری هیجانی متفاوت است.
البته تمام این علائم در شرایطی نشان‌دهنده طرحواره محرومیت هیجانی هستند که محیط خارجی فرد واقعا محیط محروم‌کننده و ناکام‌کننده‌ای نباشد و احساس تنهایی و محرومیت کاملا درونی و بی‌دلیل باشد. این افراد ممکن است سرد، منفعل یا پرخاش‌گر شوند و دائما با سوءتفاهم درگیر باشند.
6 علامت اصلی طرحواره محرومیت هیجانی
به‌طور کلی می‌توانیم علائم تله زندگی محرومیت هیجانی (به اختصار ED) را در شش مورد زیر خلاصه کنیم:
- صحبت نکردن درباره نیازهای شخصی
- گوش ندادن به دلایل منطقی دیگران، هنگام دلخوری و خشم
- از کاه کوه ساختن و بزرگ‌نمایی مشکلات بین فردی
- نیاز دائمی به ابراز علاقه دیگران
- کنار کشیدن از روابط برای جلوگیری از کنار زده شدن
- انزوا
انواع محرومیت هیجانی
محرومیت هیجانی و عاطفی اغلب در سه حوزه خود را نشان می‌دهد:
1. محرومیت از حمایت
در این نوع محرومیت هیجانی، فرد کسی را نداشته است ک در شرایط حساس از او حمایت و محافظت کند و به او راهنمایی و مشاوره بدهد. این افراد خودشان محافظ خود هستند و اغلب این طرحواره با طرحواره ایثار همراه است.
2. محرومیت از هم‌دلی
وقتی در زمینه هم‌دلی محرومیت وجود داشته است افراد کسی را برای شنیدن مشکلات خود و درک متقابل پیدا نکرده‌اند. آن‌ها در کودکی نتوانسته‌اند احساسات خود را بروز بدهند و انتظار هم‌دلی و گوش شنوا داشته باشند.
3. محرومیت از توجه
محرومیت از توجه به‌طور کلی رسیدگی به همه نیازها را شامل می‌شود. افرادی که کسی را ندارند که از آن‌ها مراقبت کند و برای رفع نیازهایشان قدمی بردارد.
تفاوت طرحواره بازداری هیجانی با طرحواره محرومیت هیجانی چیست؟
طرحواره محرومیت هیجانی و طرحواره بازداری هیجانی با یکدیگر متفاوت هستند. در تله زندگی محرومیت هیجانی، همان‌طور که گفته شد، فرد نیازهای خود را بروز نمی‌دهد زیرا اطمینان دارد که آن‌ها مورد توجه قرار نخواهند گرفت. اما در بازداری هیجانی فرد نمی‌تواند خودش را بیان کند. این افراد در بروز دادن خود مشکل دارند و به خویشتن‌داری افرادی دچار هستند. آن‌ها اغلب منفعل و بی‌تفاوت هستند و کمتر پیش میاید که ابراز احساسات یا هیجان‌زدگی از آن‌ها ببینیم. برخلاف محرومیت هیجانی، این ناتوانی خودخواسته نیست و فرد عمدا احساسات خود را سرکوب نمی‌کند.
ریشه های تحولی طرحواره محرومیت هیجانی
این طرحواره نیز مانند سایر طرحواره‌ها در دوران کودکی و به‌واسطه رفتارهای خانواده شکل می‌گیرد. کودک اغلب به معنی ظاهری و قابل مشاهده محرومیتی ندارد. ممکن است حتی سیر باشد، اسباب بازی کافی در اختیار او قرار گرفته باشد و به تمامی نیازهای جسمانی او رسیدگی شود. اما او اغلب مراقبی ندارد که به نیازهای روانی‌اش رسیدگی کند. هیچ‌یک از والدین برای بازی کردن با او یا نوازش کودک وقتی اختصاص نمی‌دهند و کودک اغلب با بی‌توجهی عاطفی و بی‌محبتی روبرو است. در چنین شرایطی کودک اضطراب بالایی را تجربه می‌کند و احساس بی‌ارزشی در او به‌وجود می‌آید. فکر می‌کند حتما به اندازه کافی دوست‌داشتنی و مهم نیست. چهار نمونه خانواده‌ای که باعث شکل‌گیری طرحواره محرومیت هیجانی در کودک می‌شوند:
- والدین سرد و بی‌عاطفه
- والدین بی‌توجه و پرمشغله
- والدین ناتوان در برقراری ارتباط عاطفی
- والدین ضعیف و محرومیت از حمایت خانواده
بسیاری از والدین قصد بی‌توجهی و نادیده گرفتن نیازهای عاطفی کودک را ندارند بلکه خودشان نیز در بروز عاطفه دچار مشکل هستند. احتمالا با مادرانی برخورد کرده‌اید که چون قادر به نوازش کلامی یا جسمانی کودک نیستند سعی می‌کنند محبت خود را از طریق رسیدگی جسمانی مانند آماده کردن غذا یا مهیا کردن زندگی راحت برای فرزندان خود بروز بدهند. همچنین ممکن است والدین در پذیرش ضعف یا غم فرزندان خود دچار مشکل باشند و با مشاهده چنین نشانه‌هایی، به سرعت واکنش نشان دهند.
اگر در کودکی مورد غفلت عاطفی قرار گرفته‌اید بپذیرید که شما مقصر این شرایط نبوده‌اید. هیچ‌کدام از ما خانواده خود را انتخاب نکرده‌ایم.
روابط عاطفی در طرحواره محرومیت هیجانی
یکی از پایه‌های اصلی روابط عاطفی، رفع نیازهای عاطفی است. حالا فکر کنید افرادی که طرحواره محرومیت هیجانی دارند تا چه حد در بروز این عواطف و در پذیرش آن‌ها در خود و فرد مقابل دچار مشکل هستند. این افراد یاد نگرفته‌اند محبت کنند و محبت ببینند. به همین سادگی می‌توان متوجه شد این طرحواره چطور می‌تواند از وارد شدن به رابطه عاطفی جلوگیری کند یا در طول رابطه، آن را تا مرز فروپاشی پیش ببرد. افرادی که تله زندگی محرومیت هیجانی دارند اغلب انتظارات خود را سرکوب می‌کنند و خود را بی‌نیاز نشان می‌دهند. در مقابل ممکن است خودشان را وقف نیازهای طرف مقابل کنند.
البته اغلب این افراد وارد رابطه نمی‌شوند. برای افراد مبتلا به طرحواره محرومیت هیجانی ازدواج بسیار اضطراب‌زا است. آن‌ها دور خود دیوارهای بلندی می‌کشند، خود را از اجتماع دور می‌سازند و نمی‌توانند درباره نیازهای عمیق خود به محبت و درک شدن بگویند زیرا فکر می‌کنند بیان این مشکل آن‌ها را ضعیف‌تر از پیش جلوه خواهد داد. به‌طور کلی افرادی که طرحواره محرومیت هیجانی دارند جذب سه تیپ شخصیتی می‌شوند: 1. افرادی خودشیفته، 2. افراد سرد و بی‌عاطفه و 3. افراد نیازمند یا مشکل‌دار.
سبک‌های مقابله‌ای طرحواره محرومیت هیجانی
سه سبک مقابله‌ای اجتناب، تسلیم و جبران افراطی در تله زندگی محرومیت هیجانی خود را این‌گونه نشان می‌دهند:
1. سبک مقابله‌ای اجتناب
فردی که طرحواره محرومیت هیجانی در او فعال است با پیش گرفتن سبک مقابله اجتناب، خود را از حضور و محبت دیگران محروم می‌کند. او تصمیم می‌گیرد نه به عواطف دیگران توجه کند و نه از آن‌ها انتظار توجه و حمایت داشته باشد. از اجتماع فاصله می‌گیرد و وارد رابطه عاطفی نمی‌شود.
2. سبک مقابله‌ای تسلیم
در این سبک مقابله‌ای، فرد تسلیم طرحواره محرومیت هیجانی خود می‌شود. بیش از حد نسبت به بی‌توجهی دیگران حساسیت پیدا می‌کند و کوچک‌ترین نشانه‌ها را حمل بر بی‌اعتنایی دیگران می‌کند. این افراد به اطرافیان خود می‌چسبند و برای جلب توجه آن‌ها تلاش می‌کنند. نکته متاثرکننده ماجرا این است که افراد با این طرحواره و سبک مقابله تسلیم، اغلب جذب افراد سرد و بی‌عاطفه می‌شوند.
3. سبک مقابله‌ای جبران افراطی
سبک مقابله جبران افراطی در طرحواره محرومیت هیجانی به توقعات زیاد و غیرمنطقی از دیگران، خودشیفتگی و فخرفروشی منجر می‌شود. این افراد عصبانی، مدعی و طلبکار می‌شوند و برای دست پیدا کردن به خواسته‌های خود، بیش از حد اصرار می‌کنند.
از کجا بفهمیم طرحواره محرومیت هیجانی در ما فعال است؟
برای تشخیص این تله زندگی می‌توانید از تست طرحواره محرومیت هیجانی معتبر استفاده کنید یا از یک درمانگر کمک بگیرید. بااین‌حال اگر حداقل شش مورد از موارد زیر را تجربه می‌کنید احتمالا در حال حاضر این طرحواره در شما فعال است:
- انتظار ندارید نیازهای عاطفی شما برآورده شود
- کسی را ندارید که به شما اطمینان بدهد در کنار شماست یا در مواقع خاص از او مشورت بگیرید.
- در کودکی خود احساسات و عواطف واقعی را تجربه نکرده‌اید.
- دائما درگیر احساس خلا هستید؛ انگار چیزی را از دست داده‌اید اما نمی‌دانید چه چیزی را!
- تابه‌حال احساس عاطفی خاصی نسبت به کسی نداشته‌اید.
- نمی‌توانید احساسات خودتان را درک کنید.
- اغلب از نظر عاطفی طرد می‌شوید.
- به‌ندرت احساسات خود را با دیگران در میان می‌گذارید.
- والدین شما در دوران کودکی‌تان از یکدیگر دور بوده‌اند یا از نظر عاطفی یکدیگر را محروم می‌کردند.
درمان طرحواره محرومیت هیجانی و اهمیت آن
کاهش عزت نفس، افزایش احتمال ابتلا به افسردگی، کاهش رضایت از زندگی و گاهی رو آوردن به رفتارهای افراطی بخشی از آسیبهای این طرحواره هستند. این طرحواره به روابط اجتماعی و عاطفی نیز آسیب می‌زند. بااین‌حال طرحواره محرومیت هیجانی درمان پذیر است. بهترین و اولین پیشنهاد ما برای رهایی از طرحواره محرومیت هیجانی درمان آن به کمک یک طرحواره‌درمانگر است. در ادامه چند راهکار عملی برای غلبه بر این طرحواره را نیز ارائه می‌دهیم:
- طرحواره را در خود بپذیرید و ریشه‌های آن در کودکی را شناسایی کنید.
- گذشته را حل و فصل کنید. شما مقصر رفتار والدین خود نبوده‌اید. قرار نیست آن‌ها را بکوبید و احساس تنفر نسبت به خانواده خود داشته باشید. تنها کافی است بپذیرید کوتاهی از شما نبوده است.
- به دیگران فرصت بدهید خودشان را به شما ثابت کنند. زود قضاوت نکنید.
- نیازهای خودتان را پیدا کنید و آن‌ها را بشناسید.
- در جمع‌های صمیمی و قابل اعتماد خود، نیازهای عاطفی‌تان را بدون شرم بیان کنید. دیگران نمی‌توانند ذهن شما را بخوانند!
- برای خودتان یک جامعه حمایتی کوچک از دوستان قابل اعتماد درست کنید.
- اگر فکر می‌کنید همه اطرافیان شما خودخواه هستند و تنها به نیازهای خودشان مشغولند به خود یادآوری کنید که این تفکر از طرحواره شما می‌آید. هیچ‌کس فداکار مطلق یا خودخواه مطلق نیست. میزان خودخواهی آن‌ها را درجه‌بندی کنید و به دلایل رفتارهایشان اهمیت بدهید.
- در روابط عاطفی سریع وارد رابطه جنسی نشوید. فرصت کافی برای شکل گرفتن احساسات، ایجاد علاقه و اعتماد به خودتان و طرف مقابل بدهید.
کلام آخر
صمیمیت هیجانی یعنی من و شما بدانیم کسی در زندگی‌مان هست که در شرایط حساس به او پناه ببریم و با او صحبت کنیم. طرحواره محرومیت هیجانی نشان می‌دهد ما در کودکی از حضور چنین فردی محروم بوده‌ایم و والدین سرد و بی‌عاطفه، حمایت عاطفی کافی را از ما نداشته‌اند. میزان پایین صمیمیت هیجانی، سلامت روان را هدف قرار می‌دهد. به همین دلیل غلبه بر این طرحواره و رهایی از آن برای بهبود زندگی ما اهمیت دارد.
برچسب‌ها: تله محرومیت عاطفی هیجانی , مرتضی عامری , مجتبی دشتی